Gençlerin Kişilik Gelişiminde Değerlerin Yeri ve Önemi
| 9. Sınıf – 4. Ünite (Gençlik ve Değerler) |
İnsanların davranış ve tutumlarına yön veren değerlerdir. Kişilerin sahip olduğu değerler onların kişiliklerini oluşturur.
Kişilik; dini, ahlaki, milli ve manevi değerlerle güçlenir. Adaletli olmak, doğruluktan ayrılmamak, sözünde durmak ve yardımsever olmak gibi değerlere küçük yaştan önem veren kişiler oturmuş bir kişiliğe sahip olur.
Çocukluk ve gençlik dönemi değerlerin benimsenmesinde önemli dönemlerdir. Aile ve eğitim ortamı bu yaşlarda tohumlar atar. Doğru yönlendirmeler ve güzel örneklerle; önemli değerler yerleşerek kişilik yapısını oluşturur. Değerlerin kazandırılmasında başta aile olmak üzere eğitimcilere ve devlete büyük görevler düşmektedir.
Temel Değerler
İslam düşünce geleneğinde öne çıkan temel değerlerden bazıları:
Hikmet
Hikmet: her şeyi olması gerektiği gibi yapma ve yerli yerine koyma becerisidir. İfrat ve tefritten kaçınarak dengeyi yakalamak, söz ve davranış tutarlılığı, iyi ve güzelin peşinde olmaktır.
Hikmet aynı zamanda Kur’an ve sünnete uygun davranmayı da ifade eder. Davranışlarda dinin temel ilkelerini esas almaktır. Bu özellikleri haiz olan kişiye de hakîm denir. Bu durum Kur’an’ın emir ve yasaklarını bilmeyi ifade eder. Bu anlamda hikmet, dinin emir ve yasaklarını bilmek ve bunlara uygun davranmak demektir. İlimle amelin bir kişide toplanmasıdır. Bu sebeple ilimlerin en değerlisi kabul edilmiştir.
Hikmet’in bir diğer anlamı sünnettir. Kur’an Peygamberin insanlara Kitabı ve tezkiyeyi öğrettiği gibi hikmeti de öğrettiğini belirtmiştir. Peygamber Efendimizin insanlara öğrettiği hikmet, onun sünnetidir. Kur’an’da hikmet sahipleri övülmüştür. “Kendisine hikmet verilene kesinlikle büyük bir hayır verilmiştir.” (Bakara suresi, 269.) “Rabbinin yoluna hikmet ve güzel öğütle çağır.” (Nahl suresi, 125.)
Adalet
Adalet haksızlıklardan uzaklaşarak herkese karşı tarafsız ve ilkeli olmak demektir. Adalet, herkese değer vermeyi, hak dağılımında ayrımcılık yapmamayı, hukuka uygun hareket etmeyi içerir.
Adalet; ayrımcılık yapmadan davranmak, haklar ve görevlerin dağıtımında eşit olmak, hukukun üstünlüğü ilkesine uygun hareket etmek demektir. İslam inancına göre, insanlar arası ilişkileri tanzim etmede en çok üzerinde durulan kavram, “adâlet” kavramıdır. Hakkı teslim etmek ve hakka hukuka riayet etmek demek olan adâlet, insanların haklarına saygı göstermek, herkese layık olduğu ve hak ettiğinin karşılığını vermek gibi erdemleri içeren ahlakî, hukukî, felsefî, dinî ve aynı zamanda evrensel bir değerdir. Bu nedenle adâlet, İslam medeniyetinde toplumsal hayatın esası ve mülkün temeli sayılmıştır.
Adalet toplumda barış ve huzuru temin eden en önemli değerlerdendir. İslam dini adalet ilkesine büyük önem vermektedir. Kur’an’da birçok ayet insanları adaletli davranmaya davet etmiştir. “Allah, size, emanetleri mutlaka ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emrediyor. Doğrusu Allah, bununla size ne güzel öğüt veriyor!” (Nisa suresi, 58.)
İffet
İffet sözlükte; kötü söz ve işlerden kaçınma, haramlardan ve insan onuruna yakışmayan fiillerden uzak durmak anlamlarına gelir.
Ahlaki bir terim olarak iffet; yeme, içme ve diğer bedeni istekler konusunda ölçülü ve dengeli davranma, aşırılıktan sakınıp dinin tavsiyelerine uymaktır. İffet özel anlamda, hayâ sahibi olarak cinsel isteklere karşı edep ölçülerinde hareket etmektir.
İffetli davranmak İslam’ın önemli ahlaki ilkelerinden ve değerlerinden biridir. Kişiyi çirkin davranışlardan koruyan önemli bir değerdir. Kur’an’da birçok ayet iffetli hareket etmeye davet ettiği gibi, Peygamberimiz de “Ya Rabbi Sen’den hidayet, takva, iffet ve gönül zenginliği istiyorum”, diye dua etmiştir.
–İffetin bir başka boyutu da insanda var olan düşünme, gazap (öfke) ve (arzu)şehvet gibi güçlerde itidal üzere (dengeli) davranmaktır. Bu güçlerin gerekli yerde kullanılması gerekir.
İtidal
İtidal: aşırı olmama, ne çok fazla ne de çok az, yani gerekli ölçüde olma, ölçülülük demektir. İslam dini öfke, cesaret, iffet ve eli açık olmak gibi tutum ve davranışlarda ölçülü olmayı tavsiye etmektedir. İslam, insanda yaratılışında var olan özellikleri yok saymaz, inkâr etmez. Bunları yerinde ve ölçülü kullanmayı emreder. Örneğin “öfkelenme!” demez. Çünkü öfke insanda vardır. İslam öfkenin yerinde ve gerekli durumlarda kullanılmasını ve ölçülü olmasını ister. Ölçülü olmaktan maksat, ne çok fazla ve aşırı ne de çok az olma durumudur.
–Gönül tokluğu olan izzet ve istiğna; elindekine razı olma ve kanaatkâr davranma demektir. İffetin bir başka anlamıdır. Bedeni ve maddi hırslara aşırı düşkünlükten koruyarak ölçülü olmaya götürür.
“Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayâsızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.” (Nahl suresi, 90)
Şecaat (Cesaret)
Şecaat (Cesaret): Zor veya tehlikeli bir işe girişirken kişinin kendisinde bulduğu güven ve atılganlıktır. Şecaat yiğitlik ve kahramanlık da demektir.
Şecaat kötülüklere ve tehlikeler karşı insana verilmiştir. Kişilerin hak ve doğrulukta, faydalı işlerde korkmadan hareket etmesi gerekir. Dinimiz ifrat ve tefritten uzak, itidal üzere hareket etmeyi tavsiye etmiştir. Bu tavsiye şecaat için de gereklidir.
Kur’an haksızlık ve zulüm karşısında susmamayı emretmektedir: “Zulme uğradıktan sonra, kendini savunup hakkını alan kimseye (ceza vermek için) bir yol yoktur.” (Şura suresi, 41.) Kur’an Peygamberleri şöyle vasfetmiştir: “Daha önce gelip geçen o peygamberler, Allah’ın vahiylerini tebliğ eden, Allah’tan korkan, başka hiç kimseden korkmayan kimselerdir. Allah, hesap görücü olarak yeter.” (Ahzab suresi, 39.)
Ünite Bilgilendirme
- “Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayâsızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.” (Nahl suresi, 90.)
SAYFA TESTİ:
Ergenler kendi düşünce, duygu ve davranışlarını etkileyen bir takım değerler taşırlar. Değerler, bir şeylerin olması gerektiği şekli hakkında inanç ve tutumlardır. Bunlar bizim için neyin önemli olduğunu içerir. Her çeşit şeye değerler iliştiririz; siyaset, din, para, cinsellik, eğitim, diğerlerine yardım etme, aile, arkadaşlar, kariyer, aldatma, öz saygı vb… Son yirmi yılı aşkın bir süredir, ergenler bireysel mutlulukları hakkında artan bir kaygı oranı gösterirken, başkalarının esenliği için düşüşte olan bir endişe sergilemektedirler.
Parçada gençlerle ilgili hangi endişe dile getirilmiştir?
A) İnanç eksikliği
B) Değerlerden uzaklaşma
C) Mutsuzluğa düşme
D) Başkalarının mutsuzluklarına karşı duyarsızlık
E) Siyaset, din ve cinsellik gibi konularda değerler oluşturmama
| ÇÖZÜM: Parçada son yıllarda gençlerde kendi mutlulukları hakkında kaygılarının arttığı; fakat başkalarının mutlulukları konusunda kaygı taşımadıklarının gözlendiği belirtilmiştir. Doğru cevap D şıkkıdır. |
SAYFA TESTİ:
Hz. Muhammed insanları dine davet ettiği zaman tek başınaydı. İlk yıllarda çok az sayıda insan ona inanmıştı. Karşısında maddi güçleri çok ilerde olan, kendisini düşman ilan etmiş bir topluluk vardı. O’nu susturmak, hatta öldürmek istiyorlardı. Zaman zaman güçlü ordularla O’nun ve yanındaki Müslümanların üzerine saldırdılar. Fakat o maksadının güzelliğine bağlı kalarak, ümitsizliğe düşmedi, yolundan vazgeçmedi ve asla geri çekilmedi. Büyük bir azimle dinine ve dinin güzel emirlerine davete devam etti.
Peygamber Efendimizin parçada anlatılan tutumu öncelikle hangi özelliğine örnek olur?
A) Adaletli olması
B) Merhametli olması
C) Cesaretli olması
D) İffetli olması
E) Emin olması
| ÇÖZÜM: Kendisine karşı düşman olan, saldıran ve öldürmek isteyen müşriklere karşı; korkup vazgeçmeden yolunda devam etmesi, davetini sürdürmesi öncelikle şecaat ve cesaretini gösterir. Doğru cevap C şıkkıdır. |
