Dinin Tanımı ve Kaynağı

 

9. Sınıf  – 2. Ünite  (Din ve İslam)

 

Kaynağı ve unsurları bakımından din tanımları

Dinin birçok tanımı yapılmıştır.

Tanımlamalardaki çeşitlilik farklı disiplinlerin bakış açılarından ve kişilerin dine yaklaşımından kaynaklanmaktadır. Dinin tanımında ortak nokta; zihnin varlığını kabul ettiği üstün güce bağlılık, teslimiyet duygusu ve bunun sonucu olan davranışları göstermektir.

Din sözlükte; yol, hüküm, ibadet, mükâfat ve ceza anlamlarına gelir. Allah’ın bir kısım hükümler koyarak insanlara yol belirlemesi, insanları buna uymakla sorumlu tutması, insanların tutumlarına göre mükâfat ve ceza takdir etmesidir.

Kur’an-ı kerimde din kavramı

Kuran’da din kavramı; özel anlamda İslam dinini, genel anlamda diğer dinleri ifade eder. Birçok yerde bizzat İslamiyet zikredilerek kullanılmıştır. Örneğin, “Allah katında din İslam’dır.” (Al-i imran suresi, 19.) Yine, “Kim İslam’dan başka bir din seçerse bu ondan kabul edilmeyecektir”, ayetinde diğer inançlar için de din tabiri kullanıldığını görürüz. (Al-i imran suresi, 85.)

Kuran’da din temelde iki anlamdadır;

Mutlak din (objektif): Kuran’ın Allah’a bağladığı, bütün peygamberlerin davet ettiği, esas ve ilkeleri belli olan ve zamana göre değişmeyen dindir. Mutlak ifade ed-Din kavramı İslam’dır. Bazen ed-Din’ül kayyum, ed-Din’ül halis, Din’ül hak veya Dinullah olarak da geçer.

Değişken din (sübjektif): insanların anlayış ve belirlemesine şekillenmiş, kişi ve toplumlara göre değişkenlik gösteren dinlerdir. İslam dışındaki dinleri ifade eder.

İslam âlimlerinin din tanımları;

İlk dönem Müslüman âlimleri dinin tarifini Kuran ve inanç esaslarını temel alarak yapmışlardır. Buna göre din; ilahi kaynaklı, aklı ve özgür iradeyi esas alan, bu yolla insanları hara yönelten bir ilahi kanundur.

Yakın dönem Müslüman âlimleri ise dinin tarifini toplumsal yönüne ağırlık vererek yapmışlardır.

Cürcani; Din, akıl sahiplerini Peygamberin bildirdiği şeyleri kabule çağıran ilahi bir düzenlemedir.

Tahanevi; Din, akıl sahiplerini kendi iradeleriyle halde salaha, ahirette felaha sevk eden kanundur.

İsmail ÇALIŞKAN; Din; insanın doğal yapısındaki derinliğinden gelen bağlanma ve yüceltme duygusunun zorunlu bir şekilde yaşama yansıyarak; bağlanmanın imana, yüceltmenin eyleme dönüşmesidir.

İslam âlimlerinin din tanımında ortak noktalar

Ortak tarifi şöyle belirtebiliriz: Din; akıl sahibi insanları, kendi hür irade ve tercihleriyle bizzat hayırlı olan şeylere götüren ilahi kanundur.

Bu tarifin çeşitli boyutları vardır:

Dinin kaynağı Allah’tır. İlahi kanun dinin kaynağıdır. Allah’ın belirlediği ve davet ettiği dindir. Vahiy kaynaklıdır. “Dikkat et, hâlis din yalnız Allah’ındır. O’nu bırakıp kendilerine bir takım dostlar edinenler: Onlara, bizi sadece Allah’a yaklaştırsınlar diye kulluk ediyoruz, derler. Doğrusu Allah, ayrılığa düştükleri şeylerde aralarında hüküm verecektir. Şüphesiz Allah, yalancı ve inkârcı kimseyi doğru yola iletmez.” (Zümer suresi, 3.)

Dinin muhatabı akıldır. Akli melekesini sağlıklı kullananlara hitap eder.

Dine inanma ve bağlılık için insanın hür iradesi ve tercihi gerekir. Din, zorlama kabul etmez. “Hak Rabbinizdendir; artık dileyen inansın, dileyen inkâr etsin.” Bakara suresi, 256.)

Din hayra ve iyiliğe ulaştırır. Dinin hem dünyaya hem ahirete bakan yönleri vardır.

Farklı disiplinlerin din tanımları:

Dinler tarihi, teoloji, felsefe, sosyoloji, psikoloji ve antropoloji gibi alan ve disiplinler de din tarifi vermişlerdir. Burada din ilgili disipline göre ele alınmıştır. Bu tanımlarda kutsal, inanç, mutlak itaat, arzu, toplumsal değerler, yüce varlık ve tanrı kavramları ön plana çıkar.

Teolojik tanımlar ve din bilimcilerin tanımları:

• Din, tanrıya inanmadır. Din, manevi varlıklara imandır.
• Max Müller: Din; insanın sonsuzu kavramasını sağlayan, akıl ve mantığa tabi olmayan zihni bir meleke veya yetenektir.
• Rudolf Otto: Din, insanın kutsal saydığı şeylerle olan ilişkisidir.
• Mircea Eliade: Din; hayatın anlamını veren, öte dünya arayışını sağlayan ve model ortaya koyan bir tecrübedir.

Felsefi tanımlar:

Din sonsuz bir ilgidir, beşeri bir yansıtmadır.

Psikolojik tanımlar: Din, derin manevi tecrübenin bir türüdür. Din, takıntısal bir nevrozdur.

Sosyolojik tanımlar: Din, değerlerin muhafazasıdır.  Din, halkın afyonudur.

Ahlaki tanımlar: Din, iyi bir hayata götüren vesiledir. Din, duyguyla karışık ahlaktır.

Ünite Bilgilendirme

• Kuran’da din kavramının diğer anlamları:

Örf ve adet anlamında (Mü’min, 26.)

Hesap ve ceza günü anlamında (Fatiha, 4.)

Kanun ve kurallar anlamında (Yusuf, 76.)

Kulluk ve itaat anlamında (Ankebut, 65.)

İnanç ve ibadet anlamında (Ankebut, 5.)

Sorumluluk anlamında (Hac suresi, 78.)

• Muhammed İkbal’in din tarifi:

Din; inanç olarak içtenlikle kabul edildiği ve tam manasıyla kavrandığı takdirde, karakter ve kişiliği büsbütün değiştirebilecek güçte bir genel hakikatler sistemidir.

SAYFA TESTİ:

Henry Bergson, “geçmişte olduğu gibi günümüzde de bilimsiz, sanatsız, felsefesiz insan toplumları vardır. Fakat hiçbir zaman dinsiz bir toplum olmamıştır”, demiştir.

Bu düşünceye göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A)    Her toplumda mutlaka bir inanç sistemi olmuştur.

B)    Din, evrensel bir olgudur.

C)    Gelişemeyen toplumlarda din olgusu da ortaya çıkmamıştır.

D)    Dinin tarihi insanlık tarihi kadar eskidir.

E)     İnsanın doğasındaki inanma ve sığınma ihtiyacı, her dönemde dinin varlığını ortaya çıkarmıştır.

 

 

ÇÖZÜM: Parçada, her toplumun mutlaka biri dini olduğu vurgulanmıştır. C şıkkında ise, “gelişemeyen toplumlarda din olgusunun da ortaya çıkmadığı” söylenerek, parçanın ana vurgusuna aykırı bir çıkarım bulunmaktadır. Doğru cevap C şıkkıdır.

 

SAYFA TESTİ

“Dinde zorlama yoktur. Çünkü doğruluk sapıklıktan iyice ayrılmıştır. O hâlde, kim tâğûtu tanımayıp Allah’a inanırsa, kopmak bilmeyen sapasağlam bir kulpa yapışmıştır. Allah, hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir.” (Bakara suresi, 256.)

Ayeti; İslam’da din tarifi ve özelliklerinden:

I. Dini kaynağı Allah’tır.

II. Din, hükümlerdir.

III. Dinin muhatabı akıldır.

IV. Dine inanma hür iradeye bağlıdır.

V. Din, hayra ve iyiliye ulaştırır.

maddelerinden hangisiyle ilişkilendirilebilir?

A)         I

B)         II

C)         III

D)         IV

E)          V

 

 

ÇÖZÜM: Ayet, dinde zorlama olmadığını, doğruluk ve sapıklığın gösterildiğini belirtmektedir. Bu durumda kim Allah’a inanırsa kurtuluşa ulaşacaktır. Buna göre ayet, IV. maddede belirtilen dine inanmanın özgür iradeye bağlı olduğunu açıklar. Doğru cevap D şıkkıdır.