İslam Medeniyetinde Öne Çıkan Eğitim Kurumları

Cami -Mescit

Hz. Muhammed (s.a.v.) döneminin ilk yıllarında “Dar’ül Erkam” bir eğitim öğretim yeridir.

Hicretten sonra Mescid-i Nebi içindeki “suffa” bölümü bir okul vazifesi görmüştür. Burada öğrenci sayısının 400 e kadar çıktığı bilinmektedir. Sonraki yıllarda mescitler İslam medeniyetinde daima eğitim ve öğretim yerleri olmuştur.

Mektep – Medrese

Başlangıçta Kur’an öğretilen yerlere Küttab denirdi. Selçuklu ve Osmanlı döneminde mektepler yaygınlaşmıştır. Sıbyan mektebi, mahalle mektebi gibi, temel eğitim veren kurumlar olmuştur. Osmanlı devletinin son yıllarında branşlaşarak tıp mektebi, mülkiye mektebi gibi okullar da açılmıştır.

Medreseler, İslam dünyasında ilmin çeşitli alanlarının sistemli bir şekilde ve en yüksek seviyede eğitiminin verildiği kurumlardır. Dini, fen ve beşeri ilimler birlikte verilmiştir. 7. Yüzyıldan itibaren yüksek seviyede ilim, araştırma ve tercüme faaliyetlerine yer veren bu kurumlar; 8. Yüzyıldan itibaren Cami’ül Ezher gibi kurumlarla üniversiteye dönüşmüştür. Nizam’ül Mülk’ün Bağdat’ta yaptırdığı Nizamiye Medreseleri en önemlilerindendir. “İcazet’üs Tedris” adıyla ilk diploma uygulaması başlamıştır.

Medreseler Türklerin İslam medeniyetine kattığı kurumlardandır. Anadolu Selçuklu döneminde Nizamiye medreselerinden sonra, Konya, Kayseri, Sivas ve Erzurum başta olmak üzere Anadolu’nun her yerinde sayıları artmıştır. Osmanlı’da Fatih Sultan Mehmed’in kurduğu “Sahn-ı Seman”, Kanuni’nin kurduğu “Süleymaniye medreseleri” bunlara ilave edilebilir.

Rasathane

Astronomi ve matematik alanındaki çalışmalar rasathaneleri doğurmuştur. İslam dünyasında döneminin ilerisinde birçok rasathane açılmış, modern rasathanelerin öncüsü olmuştur. Akademik çalışmaların gerçekleştirildiği, güneş ve ayın hareketlerinin gözlendiği rasathaneler ilk kez İslam coğrafyasında kurulmuştur. Bağdat’ta “Şemmasiye”, Endülüste “Meraga” rasathaneleri en önemlilerindendir. İstanbul’da Takiyüddin’in kurduğu rasathane teknik olarak çağdaşlarından en ileride olanıdır.

Kütüphane

Emeviler dönemi kütüphaneciliğin başlangıcı kabul edilir. Abbasiler döneminde kâğıt imalatının başlamasıyla telif faaliyetleri artmıştır. Bağdat, Şam, Basra gibi şehirlerde “suk’ül verrakin” adıyla kitap çarşıları kurulmuştur.

Bağdat’ta “Beyt’ül Hikme”, Samerra’da “Hizan’ül Hikme” adıyla büyük kütüphaneler kurulmuştur. Kütüphanecilik Endülüs’te zirve noktaya çıkmıştır. En büyüğü Kurtuba’da saray kütüphanesiydi. Burada döneminde 400 bin kitap bulunduğu bilinmektedir. Aynı asırlarda bütün İslam merkezlerinde özel kütüphanelerin yaygınlaştığını görmekteyiz.

Beyt’ül Hikme

Hikmet evi anlamına gelir. Abbasiler döneminde Bağdat’ta kurulan medrese, kütüphane ve tercime faaliyetlerinin yürütüldüğü bir kurumdur. Burada çeviri faaliyetleriyle birçok eser İslam dünyasına kazandırılmıştır. Aynı zamanda döneminin en büyük kütüphanelerindendir.

Ünite Bilgilendirme

·       Şifahane: günümüzdeki Hastanelerin görevini gören kurumlardır. Dar’üş Şifa da denmektedir. Osmanlı döneminde şifahaneler aynı zamanda tıp ve pozitif ilimlerin de verildiği bir medrese olarak kullanılmıştır.

·       Dar’ül Kurra: Kur’an öğretilen, kıraat ilmi verilen ve hafız yetiştiren kurumlardır. Külliye içinde veya caminin bir bölümünde yer almışlardır.

·       Dar’ül Hadis: Hadis eğitimi verilen kurumlardır.

·                “Görmüyor musun ki, Allah gökten su indirdi. Biz onunla türlü türlü ürünler çıkardık. Dağlardan da beyaz, kırmızı) çeşitli renklerde yollar (katmanlar) var, simsiyah taşlar da var. İnsanlardan, (yeryüzünde) hareket eden canlılardan ve hayvanlardan yine böyle çeşitli renklerde olanlar vardır. Allah’a karşı ancak; kulları içinden âlim olanlar derin saygı duyarlar. Şüphesiz Allah mutlak güç sahibidir, çok bağışlayandır.” (Fatır Suresi, 27-28)

SAYFA TESTİ:

Medreselerle uzmanlık alanlarının ayrılmasıyla birlikte yeni eğitim merkezleri de doğmuştur. Bunlardan en önemlisi rasathanelerdir. Rasathaneler astronomik çalışmalar ve gözlemler yapmak amacıyla ilk kez İslam coğrafyasında kurulmuştur.

Buna göre İslam medeniyetinde ilk rasathane aşağıdakilerden hangisi kabul edilir?

A)        Bağdat’ta Şemmasiye rasathanesi

B)         Meraga rasathanesi

C)         İstanbul’da Takiyuddin rasathanesi

D)        Şam’da Kasiyun rasathanesi

E)         Semerkant rasathanesi