İslam Medeniyeti ve Özellikleri

9. Sınıf  – 5. Ünite  (Gönül Coğrafyamız)

 

Kültür ve Medeniyet Kavramları

Kültür ve medeniyetin birçok tanımı yapılmıştır.

Kültür; “Bir milletin dini, ahlaki, hukuki, lisani ve akli birikimlerinin bir bütünüdür.” (Ziya Gökalp)

Kültür; “Toplumsal olarak öğretilip yeni kuşaklara aktarılan davranışlardır.” (Alfred Tozzer)

Medeniyet, kültürün yükselmesiyle oluşan ve evrensel bir nitelik taşıyan olgudur. (Ziya Gökalp)

Medeniyet, insanlığın çalışarak ortaya koyduğu teknik eserlerin bütününden ibarettir. (Nurettin Topçu)

Kültür; “toplumların tarihî süreç içerisinde elde ettikleri maddî ve manevî değerleri, yaşam tarzları, övünçleri, davranışları, bunları elde etme ve aktarma yolları, kendilerine özgü inanç ve âdetler bütünü”, Medeniyet ise; “evrensel düzeye ulaşmış bir kültür veya benzer kültürlerin oluşturdukları anlama, yaşama, bilgi, teknoloji ve maddî-manevî kurumların bütünü” demektir.

• Kültür ve medeniyet bazen aynı anlamda, bazen farklı kavramlar olarak ele alınır. Ziya Gökalp’a göre kültür, hars yani birikimdir ve millidir. Medeniyet ise evrenseldir. Bu anlamda medeniyet; milletler arası bir seviyeye ulaşmış bir kültürün; bilgi, teknoloji ve müesseseler bütünüdür. Yine Nurettin Topçu’ya göre kültür, toplumun kendi tarihi içinde meydana getirdiği değerler bütünüdür. Medeniyet ise insanlığın çalışarak ortaya koyduğu teknik eserlerin bütününden ibarettir. Buna göre kültür yerel, medeniyet ise evrenseldir.

Netice itibariyle kültürle medeniyet arasındaki farklılıklar olarak şunları sıralayabiliriz:

-Medeniyet evrenseldir, kültür millîdir.

-Medeniyetler farklı uluslar tarafından benimsenebilir, kültür sadece ait olduğu millet tarafından benimsenir.

-Milletler medeniyetlerini değiştirebilir, kültürleri ise değişikliğe uğrayabilir.

-Medeniyetleri, iktisadî, dinî, ahlakî, hukukî gibi düşünceler (kurumlar); kültürü ise, din, ahlak ve sanat duyguları şekillendirir.

Farklı coğrafyalar ve farklı insan toplulukları tarafından kurulmuş olan medeniyetlerin ortak özellikleri de vardır. Bu ortak özellikleri de şu şekilde sıralamamız mümkündür:

*Evrensel olmaları

*Etkileşim İçerisinde Olmaları

*Kendine Münhasır Olmaları

İslam medeniyeti

“İslam medeniyeti; miladi sekizinci asırda ortaya çıkan, Endülüs’ten Çin’e kadar geniş bir bölgede hüküm sürmüş, temelde İslam prensiplerinin olduğu, günümüzde varlığını sürdüren, farklı etnik unsurlardan oluşan Müslümanların medeniyetidir.”

İslam medeniyeti bir din medeniyetidir. Başka bir deyişle bu medeniyetin ortaya çıkmasında, gelişmesinde İslam dini başat rol oynamıştır. İslâm Medeniyeti diğer medeniyetlerin kavram ve ürünlerini kendi değer ve prensipleri ile karşılaştırmış, kendi inanç ve kabullerine uygun olanları benimsemiş, ters düşenleri ise ya uygun hale getirmiş ya da reddetmiştir.

İslam medeniyeti, bugünkü Batı Medeniyeti ile Eski Yunan, İran, Hint, Çin ve hatta Mısır medeniyetleri arasında köprü vazifesi görmüştür. Ancak yanlış anlamaların önüne geçme adına şunun altını çizmemiz gerekir ki, İslam medeniyeti bir nakil veya taklit medeniyeti değildir. Yani geçmişi olduğu gibi aktaran taklitçi veya hiçbir orijinalliği olmayan ara bir medeniyet değil, bilakis kendi inancını, düşüncesini, bakışını, keşiflerini, tespitlerini bu birikime eklemiş, farklı medeniyetleri kendi kültür potasında eriterek yeni bir kimlik kazandırmış, kendi kökenlerine sahip orijinal bir medeniyettir.

İslam medeniyetinin özellikleri:

1. İslam medeniyetinin özü evrensel değerlere vurgu yapan vahiy kültürünün ürünüdür. Vahiy, akıl ve duygunun uyumudur.
2. İslam medeniyeti terkipçidir, sentezler bütünüdür. Çeşitli ırk ve kültürlere sahip ulusların ahenkli bir ürünüdür.
3. İslam medeniyeti insan ve hoşgörü merkezlidir. İnsana değer veren bir medeniyettir. Barışçıdır.
4. İslam medeniyeti ilim medeniyetidir, ilim merkezlidir.
5. İslam medeniyeti dengeyi gözeten, denge üzerine kurulmuş bir medeniyettir.
6. İslam medeniyeti farklı kültür ve değerleri korur.
7. İslam medeniyeti anti-emperyaldir. Sömürgecilik anlayışından uzaktır.
8. İslam medeniyeti bir fıkıh (hukuk) medeniyetidir. Ahlakiliği ve insan haklarını ön plana alır.
9. İslam medeniyeti özgün, yalın ve evrenseldir.

Ünite Bilgilendirme

• Medeniyet Arapça kökenli bir kelimedir. Et-Temeddün Türkçedeki karşılığıdır. Yerine “ümran”, “El Hadare”, “Uygarlık” kelimeleri de kullanılmıştır. Medeniyet ve uygarlık günümüzde  “modernleşme” ve “ilerlemiş bir toplum haline gelme” anlamında kullanılmaktadır.
• Medeniyetin batı dillerindeki karşılığı, şehirler anlamına gelen “çivil” kelimesinden türeyen “civilisation”dur. Şehirleşme demektir, Türkçedeki medenileşmenin karşılığıdır.

 

SAYFA TESTİ:

İslam medeniyeti bir din medeniyetidir. Başka bir deyişle bu medeniyetin ortaya çıkmasında, gelişmesinde İslam dini başat rol oynamıştır. Bu yüzden de bu medeniyeti din faktörü göz ardı edilerek belli bir ırka atıfla Arap Medeniyeti şeklinde değerlendirmek veya yorumlamak tarihî zeminde herhangi bir geçerliliğe sahip olmayacaktır. İslam’ın, öğrenmeyi, araştırmayı, çalışmayı, üretmeyi, düşünmeyi şiddetle tavsiye etmesi, mensuplarını bu konuda teşvik etmiş, sadece maddî planda değil olayın manevî boyutta da ele alınmasını sağlamıştır.

Parçada İslam medeniyetinin hangi özelliği vurgulanmıştır?

A)    İlim merkezlidir

B)    Anti-emperyaldir

C)    Özgündür

D)    Vahiy kültürünün ürünüdür

E)İnsan ve hoşgörü merkezlidir

 

 

ÇÖZÜM: Daha ilk cümlede İslam medeniyeti bir din medeniyetidir, denmiştir. Bu medeniyetin oluşmasında İslam dininin, yani vahyin büyük rol oynadığı belirtilmiştir. Bunlarla İslam medeniyetinin vahit kültürünün ürünü olduğunu vurgulanır. Doğru cevap D şıkkıdır.

 

SAYFA TESTİ:

Amin Maalouf “ölümcül kimlikler” adlı kitabında şöyle yazmıştır: “Eğer atalarım, Müslüman orduları tarafından fethedilen bir ülkede Hıristiyan olmak yerine, Hıristiyanlar tarafından fethedilen bir ülkede Müslüman olsalardı, onların inançlarını koruyarak on dört yüz yıl köy ve kasabalarında yaşamaya devam edebileceklerini sanmıyorum… İslam tarihinde daha başlangıcından itibaren, ötekiyle yan yana yaşama konusunda dikkate değer bir yatkınlık görülür.”

Yazar parçadaki tespitiyle İslam medeniyetinin hangi özelliğini örneklendirmiştir?

A.    Denge üzerine kurulmuş bir medeniyet olması

B.     Bir fıkıh (hukuk) medeniyeti olması

C.     Farklı kültür ve değerleri koruması

D.    Terkip ve sentezler bütünü olması

E.     Özgün ve evrensel olması

 

 

ÇÖZÜM: Yazar bu paragrafta ailesinin Müslüman bir coğrafyada, on dört asır boyunca, aynı köyde Hıristiyanlığını sürdürerek yaşadığını belirtmiş ve İslam dünyasında ötekiyle yan yana yaşama konusunda dikkate değer bir yatkınlık bulunduğunu hatırlatmıştır. Bu durum İslam medeniyetinin farklı kültür ve değerleri koruduğunu gösterir. Doğru cevap C şıkkıdır.