İslam’da İbadet Yükümlülüğü

İslam’da ibadetler yükümlülük bakımından birden fazla guruba ayrılır. Farz, vacip, sünnet, haram gibi. Her ibadetin yükümlülüğü (hükmü) farklıdır.

Önce bazı kavramları açıklamalıyız

Yükümlülük (Mükellefiyet): sözlükte sorumluluk anlamına gelir. Terim olarak; dinin emirlerini yapma, yasaklarından kaçınma ve yapılan amellerin sonuçlarından sorumlu tutulma demektir. Dinin emirlerine muhatap olma durumudur.  Dinin hükümlerine muhatap olan kişiye de “mükellef” denir.

Bir kişinin dinen yükümlü (mükellef) sayılması için; Müslüman, akıllı ve ergenlik yaşına ulaşmış olması gerekir. Kişinin dinin hükümlerine muhatap olmaya elverişli oluşuna “ehliyet” denir.

Hüküm

Hüküm sözlükte; karar, idare, anlayış anlamlarına gelir.  Hüküm terim olarak; Allah’ın bir fiilin yapılmasını veya yapılmamasını istemesi ya da serbest bırakmasıdır. İbadetlerin emredilme dereceleridir.

Hüküm çeşitleri (Ef’al-ı Mükellefin)

Teklifi hükümlerdir.

Farz: Allah’ın kesin ve bağlayıcı bir tarzda emrettiği ibadet ve davranışlara farz denir. Namaz kılmak, zekât vermek gibi.

Vacip: Farzla aynıdır. Hanefiler Allah’ın emirlerinin Kur’an’da ifade ediliş şekillerine göre ikiye ayırmışlardır. Buna göre vacip, Kur’an’da farz kadar kesinlik ifade etmeden istenen ibadetlerdir. Kur’an’da açık emre kat’i delil, açık emir olmadan geçmesine zanni delil denir. Kurban kesmek, ramazan ayında fıtır sadakası vermek, bayram namazı ve vitir namazı kılmak gibi.

Sünnet: Farz ve vacip olmadığı halde Peygamber Efendimizin (s.a.v.) yaptığı ve yapılmasını tavsiye ettiği ibadet ve davranışlardır. Vakit namazların cemaatle kılınması, sünnet ve nafile namazlar gibi.

Müstehap, Mendup: Yapılması iyi ve güzel olup sevap kazandıran, terk edilmesi günah olmayan davranışlardır. Farz ve vacip dışında yapılması uygun görülen davranışlardır. Engelli birine yardımcı olmak gibi.

Mübah: Mükellefin yapıp yapmamakta serbest olduğu durumlardır. Uyumak, yemek, içmek gibi. Yapılması günah olmayan, helal sayılan her şeyi içine alır. Eşyada asıl olan ibahadır. Yani haramlar azdır ve sayılmıştır. Sayılmış haramların dışındakiler mubahtır.

Mekruh: yapılması dinen hoş karşılanmayan fiillerdir. Harama yakın sayılan fiillere “tahrimen mekruh”, helale daha yakın olan fiillere “tenzihen mekruh” denir. Camiye giderken soğan sarımsak gibi koku yapan şeyleri yemek gibi.

Haram: İslam’da, yapılması açık ve kesin olarak yasaklanan fiillerdir. Hırsızlık yapmak, gıybet etmek, kumar oynamak gibi.

Ünite Bilgilendirme

• Helal: Haram’ın karşıtı olan helal, dinen hakkında yasaklama bulunmayan fiillerdir.
• Caiz: Dinen yapılmasına müsaade edilen fiillerdir. Helalleri ifade eder. Daha çok yeni çıkan konular için kullanılır.

SAYFA TESTİ:

Dinen yapılması hoş karşılanmayan fiillere mekruh denmektedir. Bu fiillerin bir kısmı helallere daha yakın olması sebebiyle tenzihen mekruh, haramlara daha yakın olması sebebiyle de tahrimen mekruh denir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi dinen mekruh sayılan fiillerdendir?

A)    Kumar oynamak

B)    Yaşlı birine yardım etmek

C)    Abdest alırken suyu israf etmek

D)    Gıybet etmek

E)     Uyumak